In het hedendaagse debat over Israel en het Joodse volk worden de begrippen antisemitisme en antizionisme vaak door elkaar gebruikt. Zeker in tijden van oplopende spanningen in het Midden-Oosten en verhitte discussies online en in de media, is het onderscheid tussen beide niet altijd duidelijk. Toch is dat onderscheid van groot belang: niet alleen voor de kwaliteit van het publieke debat, maar ook voor het bestrijden van antisemitisme in al zijn moderne verschijningsvormen.

‍

Wat is Antisemitisme

Antisemitisme verwijst naar haat, vooroordelen of discriminatie gericht tegen Joden als groep. Antisemitisme heeft een lange geschiedenis in het Midden-Oosten, Europa en daarbuiten en kan zich uiten instereotypering, marginalisatie, uitsluiting en geweld.

In 2016 nam de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) een werkdefinitie van antisemitisme aan, die inmiddels door tientallen landen en instellingen, waaronder Nederland, wordt onderschreven. Die definitie beschrijft antisemitisme als ‘een bepaalde perceptie van Joden, die zich kan uiten in haat jegens Joden.’

De IHRA geeft daarbij ook voorbeelden van hedendaagse uitingen van antisemitisme, waaronder sommige die betrekking hebben op Israël — bijvoorbeeld wanneerkritiek op de staat Israël de grens overschrijdt naar haat of de legitimatie van Joden als volk.

Wat is antizionisme?

Antizionisme is een politiek of ideologisch standpunt dat zich keert tegen het zionisme, de beweging die streeft naar het recht van het Joodse volk op nationale zelfbeschikking in het historische land Israel.

Antizionisme kan verschillende vormen aannemen: van principiële afwijzing van elke nationale Joodse soevereiniteit, tot specifieke kritiek op het beleid van de Israelische regering. Het is op zichzelf niet per definitie antisemitisch om kritiek te hebben op Israel of op het zionisme; in een open democratische samenleving hoort dat bij het publieke debat.

Waar raken antizionisme en antisemitisme elkaar?

De grens tussen antizionisme en antisemitisme is in de praktijk niet altijd scherp te trekken. Wanneer de legitimiteit van het bestaan van de staat Israel als Joodse staat wordt ontkend, wanneer Israel wordt gedemoniseerd of wanneer dubbele standaarden worden toegepast die bij geenenkel ander land gelden, dan spreken we volgens de IHRA-criteria van uitingen die antisemitisch kunnen zijn.

Het antizionistische discours wordt bovendien troebel, en in wezen antisemitisch, wanneer het gebruikmaakt van antisemitische karikaturen, complottheorieën of mythes om de Joodse staat te bekritiseren of haar bestaansrecht te ontkennen. Dat kan bijvoorbeeld het gevalzijn wanneer kritiek op acties van het Israelische leger in woord of beeldsterk lijkt op klassieke bloedsprookjes of eeuwenoude propaganda over vermeende Joodse macht en kwaadaardigheid.

Wanneer dergelijke beelden worden ingezet met als doel het zionisme als geheel te diskwalificeren, verschuift de focus van legitieme kritiek naar demonisering van Joden als collectief.

Het belang van onderscheid en nuance

Het is belangrijk onderscheid te maken tussenkritiek op Israel, die legitiem en noodzakelijk kan zijn, en antizionistische retoriek die in wezen Joden het recht op nationale zelfbeschikking ontzegt. Dat onderscheid vraagt om nuance, context en bewustzijn van de historische lading van antisemitisme.

Voor organisaties als het CIDI is het essentieel om beide begrippen zorgvuldig te blijven duiden. Alleen door antisemitisme te herkennen in al zijn moderne gedaanten, ook wanneer het zich uit in het debat over Israel, kan er ruimte blijven voor een eerlijke en feitelijke discussie, één waarin zowel Joodse veiligheid als vrijheid van meningsuiting worden beschermd.

Bronnen:

Antisemitisme in Nederland: een geschiedenis – Hans Goedkoop, 2010; Jodenhaat in Europa: een geschiedenis van het antisemitisme – Léon Poliakov, 1997; A History of Antisemitism– Léon Poliakov, 2003 (Engels vertaling); Antisemitism:Here and Now – Deborah E. Lipstadt, 2019; The Case for Israel – AlanDershowitz, 2003; Zionismand the State of Israel: A Moral Inquiry – Michael Walzer, 2001; The Pity of It All: A History of Jewsin Germany 1743–1933 – Amos Elon, 2002; L’Antisémitisme de l’époque contemporaine –Pierre-André Taguieff, 2004; Antisemitismin Britain today – Geoffrey Alderman, 1992; Antisemitism and Modernity: Innovationand Continuity – David Nirenberg, 2013

‍